همه ما راجع به پوکی استخوان یا استئوپروز، این بیماری خاموش شنیدهایم ولی شاید ندانیم چه علائم و عوارضی به دنبال دارد. عارضه پوکی استخوان یک سونامی در عرصه سلامت جهانی است. علائم پوکی استخوان اغلب با نشانهی خاصی همراه نیست و حتی ممکن است تا زمانی که استخوان شما نشکند، ندانید که به این بیماری مبتلا هستید.
استخوان های شما معمولاً به اندازه کافی متراکم و قوی هستند تا وزن شما را تحمل کنند و بسیاری از ضربه ها را جذب کنند. با افزایش سن، استخوان های شما به طور طبیعی مقداری از تراکم و توانایی خود را برای رشد مجدد (بازسازی) از دست می دهند. اگر پوکی استخوان داشته باشید، استخوانهای شما بسیار شکنندهتر و ضعیفتر از آنچه باید باشد، هستند.
رژیم غذایی ناسالم و سبک زندگی غلط، اغلب دو عامل اساسی در ابتلا به پوکی استخوانهاست. در این مقاله قصد داریم به بررسی علائم پوکی استخوان، روشهای تشخیص و عوارض آن بپردازیم.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یک بیماری استخوانیست و زمانی ایجاد می شود که تراکم مواد معدنی استخوان و توده استخوانی کاهش یابد یا ساختار و استحکام استخوان تغییر کند. این امر می تواند منجر به کاهش استحکام استخوان شده و خطر شکستگی استخوان را افزایش دهد.
علائم پوکی استخوان چیست؟
بیماری استئوپروز یک بیماری پنهان و مرموز است و اغلب تا قبل از شکستگی هیچ علائمی ندارد. اما به طور کلی علائم پوکی استخوان را به دو مرحله اولیه و پیشرفته میتوان تقسیم کرد:
علائم اولیه پوکی استخوان
علائم پوکی استخوان در حالت اولیه عبارتند از:
تحلیل لثه: اگر فک شما در حال از دست دادن استخوان باشد، لثه های شما ممکن است عقب نشینی کنند.
کاهش قدرت دستها: در مطالعه ای بر روی زنان یائسه و تراکم کلی استخوان، محققان دریافتند که کاهش قدرت دستها با کاهش تراکم مواد معدنی در استخوان مرتبط است. علاوه بر این، قدرت گرفتن کمتر می تواند خطر سقوط را افزایش دهد.
ضعیف و شکننده شدن ناخنها: استحکام ناخن می تواند نشان دهنده سلامت استخوانها باشد. اما باید عوامل دیگری را نیز در نظر بگیرید که ممکن است روی ناخنهای شما تأثیر بگذارد، مانند قرار گرفتن در معرض دمای بسیار گرم یا سرد، استفاده منظم از لاک پاککن ناخن یا ناخنهای اکریلیک، یا غوطهور شدن در آب برای مدت طولانی.
به غیر از تغییرات در تراکم استخوان، پوکی استخوان معمولاً علائم اولیه زیادی ایجاد نمی کند. بهترین گزینه برای تشخیص آن در مراحل اولیه این است که با پزشک یا متخصص مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید، به خصوص اگر سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارید.
علائم پیشرفته پوکی استخوان
علائم استئوپروز در حالت پیشرفته عبارتند از:
تحلیل قد: شکستگی در ستون فقرات می تواند باعث کوتاهتر شدن قد شما شود. این یکی از بارزترین علائم پوکی استخوان است.
درد پشت یا گردن: استئوپروز می تواند باعث شکستگی ستون فقرات شود. این شکستگیها میتوانند بسیار دردناک باشند، زیرا مهرههای فروریخته ممکن است اعصابی را که از طناب نخاعی خارج میشوند، تحت فشار قرار دهد. علائم درد می تواند از حساسیت جزئی تا درد ناتوان کننده متغیر باشد.
خمیدگی کمر: فشردگی مهره ها ممکن است باعث خمیدگی جزئی در قسمت بالای کمر شود. کمر خمیده یا کیفوز می تواند باعث کمردرد و گردن درد شود.
آیا علت و علائم پوکی استخوان در زنان و مردان متفاوت است؟
بله. تفاوت در علت علائم پوکی استخوان بین زنان و مردان به دلیل تفاوتهای هورمونی، ساختار استخوانی و عوامل خطر مرتبط با هر جنس است.
علت و علائم پوکی استخوان در زنان:
یائسگی: یائسگی یکی از عوامل اصلی پوکی استخوان در زنان است و میتواند باعث کاهش تراکم استخوان شود.
تغییرات در دندانها: علائم پوکی استخوان در زنان بیشتر میتواند با شل شدن دندانها و از دست دادن آنها دیده شود.
علت و علائم پوکی استخوان در مردان:
کاهش توده عضلانی: در مردان، کاهش توده عضلانی همراه با پوکی استخوان ممکن است دیده شود.
تغییرات در سطح تستوسترون: کاهش سطح تستوسترون در مردان میتواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد.
چه كسانی بیشتر در معرض خطر پوكی استخوان قرار دارند؟
همه افراد ممکن است در معرض استئوپروز باشند، اما این مشکل در برخی از افراد بیشتر مشهود است.
بسیاری از افراد مبتلا به پوکی استخوان دارای چندین عامل خطر هستند، اما برخی دیگر ممکن است هیچ عامل خطر خاصی نداشته باشند. برخی از عوامل خطر را نمی توانید تغییر دهید، در حالیکه برخی دیگر را ممکن است بتوانید تغییر دهید. با این حال، با درک این عوامل، ممکن است بتوانید از بیماری و شکستگی استخوانها جلوگیری کنید.
عوامل خطر پوکی استخوان در افراد زیر بیشتر است:
زنان
حدود نیمی از زنان بالای ۴۵ سال و ۹۰ درصد زنان بالای ۷۵ سال در خطر ابتلا به پوكی استخوان هستند. به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر دوازده مرد یک نفر به پوكی استخوان مبتلا میشوند.
زنان بعد از یائسگی به علت توقف ترشح هورمونهای زنانه و نقش مهمی که این هورمونها در استحكام استخوانها دارند، بیشتر به این بیماری مبتلا میشوند. هورمون زنانه (استروژن) جلوی از بین رفتن استخوان را میگیرد، جذب کلسیم را بهبود مىبخشد و اثر ورزش را روى استخوانها میگذارد.
خانمهایی که دچار نارسایی تخمدان هستند، یعنی تخمدانشان قبل از ۴۰ سالگی از کار افتاده، بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. از آنجا که استروژن بر تراکم استخوانها موثر است، خانمهایی که قاعدگی نامنظم دارند نیز ممکن است از تاثیر محافظت کننده این هورمونها روی سلامت استخوانهایشان بهرهمند نشوند.
زنان سفید پوست بیشتر از زنان سیاه پوست در معرض ابتلا به استئوپروز هستند. بنابراین زنان ایرانی، خود به خود در معرض پوکی استخوان قرار میگیرند و باید پیشگیریهای لازم را انجام دهند.
افراد مسن
با بالارفتن سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان نیز بالا میرود. با افزایش سن درصد جذب کلسیم موادغذایی کاهش مییابد. هرچه پیشگیری در سنین پایینتر انجام شود، نتیجه بهتر خواهد بود. البته میزان ابتلای مردان مسن به بیماری پوکی استخوان كمتر از زنان است.
افراد سیگاری و الکلی
اگر به دنبال دلیل دیگری برای ترک سیگار هستید، علاوه بر سرطان ریه، بیماریهای قلبی و سکته مغزی، پوکی استخوان را نیز در لیست دلایل خود قرار دهید. دود سیگار مستقیما بر استئوپروز تاثیر میگذارد. مواد موجود در سیگار موجب عدم تعادل هورمونی میشود. فرایند استخوان سازی در افراد سیگاری کمتر است و موادمغذی هم به خوبی جذب بدن آنها نمیشود.
افراد بی تحرک
احتمال پوکی استخوان در افراد کم تحرک بیشتر است . بهترین، مفیدترین و به صرفهترین ورزش برای افراد بالغ و به ویژه سالمندان پیاده روی است. توجه داشته باشید كه ورزشهایی مثل پیاده روی نقش مهمی بر رسوب كلسیم در استخوانها دارند.
افرادی که سابقه ژنتیکی دارند
ژنها از پدر و مادر به فرزند منتقل میشود. اگر والدین سابقه بیماری پوکی استخوان داشته باشند احتمال ابتلای فرزند به پوکی استخوان افزایش مییابد. اگر استئوپروز در خانواده شما شایع باشد، احتمال مبتلا شدن شما نیز افزایش مییابد. این فاکتور زمانی تشدید میشود که یکی از اعضای خانواده قبل از رسیدن به ۶۰ سالگی دچار پوکی استخوان شود.
افرادی که رژیم غذایی نامناسب دارند
رژیم غذایی با ویتامین ناکافی، رژیم غذایی سنگین و شدید لاغری، رژیم غذایی با نمک یا گوشت زیاد و هزاران اشتباه تغذیهای دیگر باعث پوکی استخوان میشود. با رعایت یک برنامه غذایی مناسب میتوانید سلامت کامل را در تمام سنین داشته باشید.
افراد مبتلا به کمبود وزن
افرادی که کمبود وزن دارند، مواد معدنی و ویتامینهای مورد نیاز و ضروری را به مقدار لازم دریافت نمیکنند. توصیه میشود وزن خود را متعادل نگه دارید؛ چون همانطور که اضافه وزن به بدن آسیب میرساند، کمبود وزن هم مشکل ساز است.
افرادی که سابقهی تیروئید یا شکستگی استخوان دارند
شکستگیهای زیاد در دوران جوانی، عامل ایجاد استئوپروز در آینده است. شکستگیها باعث خانه نشینی فرد شده و عدم تحرک باعث کاهش استحکام استخوانها میشود. پرکاری و کم کاری تیروئید، هر دو اثر نامناسبی بر فعالیت استخوانها دارند. برای درمان این بیماریها داروهای هورمونی تجویز میشود که یکی از عوارض آن پوکی استخوان است.
افرادی که کافئین و کورتون مصرف میکنند
مصرف کافئین سبب عدم جذب آهن، کلسیم و مواد معدنی مهم دیگر میشود. مصرف خوراكیهایی چون شكر و مواد قندی مانند نوشابه و شیرینی، میزان جذب كلسیم را كاهش میدهد که نتیجه آن پوکی استخوان است. مصرف روزانهی کورتون، جذب کلسیم را مهار و استخوانها را تخریب میکند.
مصرف روغن جامد و نوشابههای گازدارِ حاوی اسید نیز بر جذب کلسیم تاثیر گذاشته و احتمال ابتلا به پوک شدن استخوانها را بالا میبرند. مصرف مقدار زیاد فسفر در رژیم غذایی به شدت جذب کلسیم توسط روده را کاهش میدهد. به طور مثال با مصرف زیاد نوشابههای گازدار که در ترکیب خود حاوی اسید فسفریک هستند، بخش عمدهای از کلسیم جذب نخواهد شد.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می شود؟
پوکی استخوان را میتوان با آزمایش تراکم استخوان تشخیص داد. تست تراکم استخوان یک تست تصویربرداری است که استحکام استخوان های شما را اندازه گیری می کند. از اشعه ایکس برای اندازه گیری میزان کلسیم و سایر مواد معدنی در استخوان ها استفاده میشود.
متخصصان گاهی به آزمایش های تراکم استخوان به عنوان اسکن DEXA، اسکن DXA یا اسکن تراکم استخوان اشاره می کنند. همه اینها اسامی مختلفی هستند که به یک تست اشاره دارند.
آزمایش تراکم استخوان از سطوح پایین اشعه ایکس برای اندازه گیری تراکم و محتوای مواد معدنی استخوانهای شما استفاده میکند که شبیه به یک اشعه ایکس معمولی است. این تست تشخیص، یک روش سرپایی است، به این معنی که شما مجبور نیستید در بیمارستان بمانید و به محض اتمام آزمون میتوانید به خانه بروید. در این آزمایش هیچ سوزن یا تزریقی وجود ندارد.
بررسی تغییرات در تراکم استخوان بهترین راه برای ابتلا به استئوپروز قبل از ایجاد شکستگی استخوان است. اگر سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارید، اگر بیش از 50 سال دارید یا پوکی استخوان دارید، ممکن است پزشکتان به شما پیشنهاد کند که به طور منظم آزمایش های تراکم استخوان را انجام دهید.
پیامدها وعوارض پوكی استخوان چیست؟
پوکی استخوان باعث کاهش کیفیت زندگی و بعضا معلولیت دائمی میشود. اغلب اوقات شکستگیهایی که به دلیل استئوپروز صورت میگیرد به طور کامل درمان نمیشود و افراد همچنان از آن رنج میبرند.
شکستگی لگن و تغییر شکل ستون فقرات به دلیل شکستگی مهرهها از عوارض شایع استئوپروز است. در شکستگی ستون فقرات ممکن است فرد بیمار، قوزدار به نظر برسد که باعث بروز مشکلات تنفسی میشود.
چگونه پوکی استخوان را درمان کنیم؟
نکته قابل توجه این است که نمیتوانیم استخوانها را به حالت اول برگردانیم ولی میتوانیم مانع از شکستگی آنها شویم. بنابراین بهتر است به جای درمان پوکی استخوان از روشهای پیشگیری از پوکی استخوان استفاده کنیم. ما در مقالهی دیگری به بررسی انواع روشهای پیشگیری و درمان پوکی استخوان پرداختهایم.
سوالات متداول مقاله علائم پوکی استخوان:
1– آیا مصرف کافئین بر پوکی استخوان تأثیر دارد؟
بله. مصرف زیاد کافئین میتواند منجر به دفع کلسیم از بدن شده و در نتیجه خطر پوکی استخوان را افزایش دهد.
2– آیا پوکی استخوان زمینه ارثی دارد؟
بله. سابقه خانوادگی پوکی استخوان میتواند یکی از عوامل خطر باشد، اما عوامل محیطی و سبک زندگی نیز نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارند.
3– آیا درد استخوان همیشه نشانهای از پوکی استخوان است؟
خیر. درد استخوان دلایل مختلفی دارد. اما اگر این درد به صورت مداوم و بدون دلیل مشخص و بهخصوص اگر همراه با کاهش قد باشد، میتواند نشانهای از پوکی استخوان باشد.
4– آیا پوکی استخوان خطرناک است؟
بله، پوکی استخوان میتواند بسیار خطرناک باشد. افراد مبتلا به پوکی استخوان، بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوانها، بهخصوص در نواحی مانند مچ دست، لگن و ستون فقرات هستند.
آنچه از مقاله علائم پوکی استخوان آموختیم:
پوکی استخوان یک بیماری خاموش و تدریجی است که به دلیل کاهش تراکم استخوان، استخوانها شکننده شده و مستعد شکستگی میشوند. یکی از مشکلات اصلی در تشخیص این بیماری، عدم وجود علائم واضح در مراحل اولیه است.
علائم پوکی استخوان معمولاً تا زمانی که شکستگی رخ ندهد، خود را نشان نمیدهند. کاهش قد، درد کمر، شکستگیهای آسان، قوز شدن پشت و از دست دادن دندانها از جمله مهمترین علائم این بیماری هستند. با این حال، این علائم همیشه مشخص نیستند و ممکن است با سایر بیماریها اشتباه گرفته شوند.
با وجود عوارض غیرقابل جبران این بیماری، اما خوشبختانه یک بیماری قابل پیشگیری و مدیریت است. با انجام اقدامات پیشگیرانه مانند تغذیه مناسب، ورزش منظم، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، و مراجعه منظم به پزشک، میتوان از سلامت استخوانهای خود محافظت کرد و از عوارض ناشی از پوکی استخوان جلوگیری کرد.
منابع:
www.my.clevelandclinic.org
www.niams.nih.gov